Tháng 10 năm 2021, Mark Zuckerberg đã làm bùng nổ thế giới mạng với thông báo về việc đổi tên thương hiệu công ty mẹ Facebook thành Meta và đồng thời mở ra “chương tiếp theo” cho không gian mạng nói chung và Meta nói riêng: một metaverse. Mark hứa hẹn rằng Horizon Worlds, nền tảng tiếp theo mà Meta mở ra sẽ còn phong phú hơn nữa và đó sẽ là nơi chúng ta có thể trải nghiệm chứ không chỉ nhìn vào màn hình. Ngay khi Horizon Worlds ra mắt, những nhà đầu tư, chủ doanh nghiệp trên khắp thế giới đã nhanh chóng sở hữu một phần trên mảnh đất ảo này. Thế nhưng, không phải ai cũng thực sự hiểu metaverse là gì.
Mataverse là những “thế giới” ảo nằm ngoài thế giới vật chất thực tế của chúng ta.
Metaverse, hay thực tế ảo, không phải là một khái niệm mới. Đó là từ dành cho những “thế giới” ảo nằm ngoài thế giới vật chất thực tế của chúng ta. Trước khi Horizon Worlds ra mắt, những metaverse khác đã được mở ra như Altspace VR hay Second Life. Định nghĩa metaverse không hề thuộc về Meta mà có thể sử dụng cho bất kỳ thế giới ảo nào. Hiện nay trên toàn cầu đã có rất nhiều thế giới ảo đang phát triển mạnh mẽ như cộng đồng Minecraft hay Roblox. Tuy nhiên, để mở ra một thế giới ảo hoàn thiện đến mức chúng ta có thể sống, chơi và làm việc trong đó đủ 24 giờ mỗi ngày không hề dễ dàng và Horizon Worlds của Facebook đã đạt được thành công bước đầu tiên. Tới đây, tôi phải ngả mũ bái phục Mark Zuckerberg, chỉ với việc đổi tên Facebook thành Meta, Mark đã đưa được thương hiệu “metaverse” đến phần đông cư dân mạng.
Metaverse mở ra những cơ hội gì?
Trong Horizon Worlds, bạn có thể làm được rất nhiều việc mà bạn vẫn đang làm trong cuộc sống hằng ngày: bạn có thể làm việc trên Workrooms, có thể gặp gỡ mọi người trong các câu lạc bộ (clubs), chơi game với Gameplay, mua sắm tại các cửa hàng hay thư giãn với Garden Gate Meditation.
Hiện nay, để có thể bước chân vào Horizon Worlds, bạn cần đến một chiếc kính thực tế ảo như Oculus Quest. Bạn cũng có thể sắm thêm những phụ kiện khác để có thể trải nghiệm một cách phong phú hơn với một chiếc áo xúc giác (body haptic vest). Vừa đeo kính Oculus, vừa mặc áo Bhaptics TactSuit, bạn có khác nào bước ra từ thế giới ảo OASIS của Ready Player One.
Kính VR Oculus Quest
Tuy nhiên, những điều mà các metaverse và đặc biệt là Horizon Worlds mang đến không chỉ dừng lại ở những trải nghiệm đa chiều khi chơi game hay giao lưu trên mạng xã hội, mà chính là những cống hiến và bước tiến trong y học cũng như hoạt động chăm sóc sức khỏe cả về thể chất lẫn tinh thần.
Bước tiến trong y học
Không phải tự nhiên mà chăm sóc sức khỏe trong metaverse được Hội nghị thượng đỉnh sức khỏe quốc tế đánh giá là một trong những xu hướng có ý nghĩa nhất trong bản báo cáo thường niên của năm 2022. Trước khi Horizon Worlds được chính thức ra mắt vào nửa cuối năm 2021, ImmersiveTouch đã mở ra một thế giới ảo dành cho y học nhờ sự phối hợp của cả thực tế ảo (VR) và thực tế ảo tăng cường (AR) để biến những bản chụp CT, chụp cắt lớp 2D thành hình ảnh 3D để các bác sĩ có thể “thực hành” phẫu thuật. Từ đó, bác sĩ phẫu thuật có thể lên kế hoạch phẫu thuật chi tiết và chính xác hơn dựa trên thực ảnh từ thực tế ảo. Điều này mở ra một bước tiến lớn trong y học, nhất là trong những phẫu thuật đòi hỏi độ tinh vi cũng như rủi ro cao như phẫu thuật thần kinh.
Bên cạnh đó, sự phát triển của các metaverse trong y học cũng sẽ đem đến những trải nghiệm thực tế hơn trong việc đào tạo ngành Y. Metaverse Learning được thành lập để phát triển nội dung “nhập vai” theo các ngành nghề cụ thể để phát triển kỹ năng cho người học. Metaverse Learning phát triển một chương trình đào tạo y tá với tên gọi Virtual Frontline dựa trên hình họa 3D và thực tế ảo tăng cường. Chương trình này trang bị cho học viên những kiến thức và kỹ năng cần thiết trong công việc của họ. Hiện nay Metaverse Learning được đặt trong nền tảng V-Gather, một nền tảng cơ bản mà bạn có thể đăng nhập bằng máy tính, điện thoại mà không cần đến bất kỳ cài đặt ứng dụng nào.
Như bạn thấy đó, metaverse không chỉ dừng lại ở Horizon Worlds của Meta, thế giới của metaverse rộng mở và vô giới hạn như những vũ trụ của Marvel vậy. Đặc biệt là mỗi lần Horizon Worlds được xướng tên, giới công nghệ lại càng háo hức chờ mong ông lớn Microsoft vào cuộc. Nếu như Meta mua lại kính VR Oculus thì Microsoft lại phát hành HoloLens. Khi thế giới Horizon Worlds hướng vào việc phát triển một metaverse toàn phần thì Microsoft và HoloLens đã gặt hái được khá nhiều thành tựu trong phát triển y học dựa trên VR và AR.
Sự phát triển của các metaverse trong y học đem đến những trải nghiệm thực tế hơn trong đào tạo ngành Y.
Thực tế hỗn hợp Dynamics 365 của HoloLens 2 giúp các tổ chức y tế cung cấp khả năng học tập liên tục và chia sẻ kiến thức rộng rãi, đồng thời tạo điều kiện cho các bác sĩ, y tá và kỹ thuật viên thực hành dựa trên phương pháp mô phỏng. Khi đại dịch Covid -19 xảy ra, các bệnh viện như Trung tâm Y tế Sheba ở Trung Đông đã ứng dụng Dynamics 365 của HoloLens 2 để triển khai đào tạo nhân viên học cách vận hành máy thở vật lý một cách nhanh chóng, chính xác và dễ dàng nhất. Từ đó, Trung tâm Y tế Sheba đã có thể xúc tiến việc chuyển đổi nhiệm vụ của các nhân viên y tế một cách nhanh chóng và cho phép 60 nhân viên học cách vận hành thiết bị mới chỉ trong 20 phút.
Sức mạnh tiềm tàng của Microsoft không chỉ nằm ở Dynamics 365 hay HoloLens mà còn nằm ở hệ điều hành Microsoft, Teams cũng như ứng dụng Power PI. Sự phát triển vượt trội trong thời kỳ Covid -19 đã đưa Teams trở thành mạng xã hội cũng như kho lưu trữ thông tin khổng lồ cho các công ty, tổ chức. Microsoft cũng hoàn toàn có đủ khả năng để mở ra một vũ trụ ảo của riêng mình, câu hỏi đặt ra chỉ là khi nào và như thế nào mà thôi.
Sức khỏe thể chất
Với sự bùng nổ của các ứng dụng thể dục thể thao trên VR và AR, việc phát triển những hoạt động “thể chất” trên metaverse là điều hiển nhiên. Trước khi Horizon Worlds được chính thức ra mắt thì Roblox đã là một metaverse khá nổi tiếng trong cộng đồng mạng thế giới. Hãng thời trang thể thao hàng đầu Nike cũng cho ra mắt Nikeland trong Roblox – một không gian ảo sống động dành cho các fan của Nike đến “tranh tài” và mua những sản phẩm của Nike để sử dụng trong metaverse. Nếu như Nike hiện diện trên Roblox thì adidas lại chọn mặt gửi vàng cho The Sandbox – một nền tảng thể dục nhập vai được thành lập bởi OliveX – nơi đã tổ chức các nội dung thể dục cho adidas và đội tuyển Anh.
Nikeland trong thế giới ảo Roblox.
Một trong những điều đáng mong đợi nhất chính là Les Mills sẽ đem đến ứng dụng Bodycombat VR cùng với những trải nghiệm thể dục thể thao kèm chơi game vượt ngoài sức tưởng tượng. Với những trải nghiệm VR sống động trong không gian ảo, việc tập luyện sẽ trở nên phong phú và đa dạng hơn nhưng vẫn có thể giúp bạn tăng cường vận động, đốt cháy calo mà không phải tập những bài tập nhàm chán ở phòng gym.
Với sự bùng nổ của các ứng dụng thể dục thể thao trên VR và AR, việc phát triển những hoạt động “thể chất” trên metaverse là điều hiển nhiên.
Sức khỏe tinh thần
Một trong những xu hướng lớn nhất về việc phát triển y học cũng như thị trường chăm sóc sức khỏe trong metaverse nằm ở mảng sức khỏe tinh thần. Hiện nay những không gian thư giãn, không gian thiền đang đạt được những thành công bước đầu trong việc chăm sóc sức khỏe tinh thần trên metaverse. Đáng kể nhất phải kể đến Guided Meditation và Tripp. Với Guided Meditation, bạn có thể bước vào một không gian thiên nhiên ảo vô cùng sống động. Bạn có thể ngồi “thiền” với giọng đọc nhẹ nhàng, thư thái trong không gian núi đồi và bầu trời xanh rộng lớn hay đắm mình vào lịch sử của Machu Picchu. So với Guided Meditation, Tripp mang lại một trải nghiệm có độ tương tác cao hơn và bạn sẽ cảm giác mình đang bước chân vào một không gian ảo thực sự và trôi trong một vũ trụ ảo đa chiều. Ở một khía cạnh nào đó, Tripp gợi nhớ đến những triển lãm của TeamLab mà tôi đã từng đi qua và nếu TeamLab có thể đưa một phần trải nghiệm kỹ thuật số của họ vào metaverse, đó thực sự sẽ là một điều rất tuyệt vời.
Ứng dụng Tripp
Đầu năm nay, hãng thời trang Alo Yoga đã mở ra một sự kiện ảo mang lên Thánh địa Alo (Alo Sanctuary) – một không gian chăm sóc sức khỏe phong phú trên Roblox. Sự kiện tuy chỉ diễn ra một tháng nhưng đã tạo nên sự bùng nổ trong việc chăm sóc sức khỏe cả về thể chất lẫn tinh thần trên metaverse. Người tham gia sẽ đến hòn đảo Alo để thư giãn, tập yoga, tập thiền và có thể thu thập các dáng tập yoga cho hình ảnh đại diện avatar cũng như kiếm được những món đồ thời trang sành điệu trên metaverse.
Ứng dụng Guided Meditation
Cũng vào tháng 2 năm nay, tiến sĩ Lisa Cortez (hay còn được biết đến với tên gọi The Anxiety Dr) thông báo ra mắt Moody Minks – một không gian cho sức khỏe tinh thần ở metaverse. Với tính chất tương tác cao cũng như mang lại trải nghiệm sống động, metaverse mở ra một chân trời mới cho việc điều trị trực tuyến, đặc biệt là điều trị về tinh thần. Việc sử dụng những liệu pháp điều trị tâm lý trong metaverse này hứa hẹn giúp cho những người bị ám ảnh, căng thẳng, trầm cảm, thậm chí là với những chứng rối loạn tâm thần hay tâm thần phân liệt.
Thế giới ảo và những nguy hiểm tiềm tàng
Bên cạnh những bước tiến cũng như đóng góp của metaverse cho y học cũng như chăm sóc sức khỏe, rất nhiều chuyên gia cũng lo ngại về những nguy hiểm tiềm tàng của metaverse đến sức khỏe con người. Vấn đề đầu tiên mà chúng ta nên nghĩ đến chính là thị lực. Elon Musk đã từng nhận xét về metaverse như sau: Chúng ta dành mấy chục năm qua để bàn tán về việc dùng màn hình điện tử hại mắt như thế nào để rồi bây giờ lại gắn màn hình vào ngay trước mắt. Với công nghệ hiện tại, để có thể trải nghiệm được metaverse một cách hoàn thiện nhất chúng ta cần một chiếc kính VR như Oculus hay HoloLens. Những thiết bị này không chỉ đắt tiền, nặng và khó chịu khi đeo trong suốt thời gian dài, chúng còn rất hại mắt. Bên cạnh đó việc sử dụng một thiết bị điện tử thời gian dài cũng làm ảnh hưởng đến trí não, gia tăng các vấn đề về thần kinh như đau đầu, chóng mặt hay căng thẳng.
Thêm vào đó, có lẽ chúng ta cũng đang quên rằng chính sự phát triển của mạng xã hội đang gây ảnh hưởng lớn đến vấn đề sức khỏe tâm thần và wellness, đặc biệt là ở trẻ vị thành niên. Chúng ta chạy trốn đến một thế giới ảo liệu có thể rũ bỏ hết những muộn phiền lo âu của thế giới thực hay không? Hay chúng ta vẫn không thoát khỏi bản ngã của chính mình?
Cuối cùng, cũng giống như bất kỳ mạng xã hội nào, khi bạn ở trên một thế giới ảo metaverse, bạn vẫn hoàn toàn có khả năng trở thành nạn nhân của việc bắt nạt hay quấy rối trên mạng. Nếu như hiện nay pháp luật đã kịp vươn tay đến các mạng xã hội để tăng cường quản lý và kiểm soát thì metaverse vẫn đang là một ngoại lệ. Câu hỏi về công lý kỹ thuật số trên metaverse hiện tại vẫn chưa có câu trả lời.